1 Petra a zo da vezañ brezhonekaet ?
Erbedet eo kregiñ gant lec’hanvioù a vez kavet e Breizh, met n’eo ket difennet mont pelloc’h, un nebeud anzho a zo hengounel o furmoù (da sk. : Turgn evit Tours e Bro-Douren, Bourdel evit Bordeaux, Chartrez evit Chartres, Evrog evit York pe er yezh lec’hel, azazaet ar skritur ma vez ret).
A-wezhoù e vez simpl a-walc’h kas ar furm ofisiel d’ar furm reizh (Carfantin e Bro-Zol —> Kerfeunteun), met gwezh an amzer, pe n’eo ket posubl divinout, pe eo koachet an diskoulm en ul levr diaes da gaout.
Ur reolenn hollek a zo : mont da glask an doare lec’hel ha n’eo ket an doare ofisiel bep tu. Hervez hengoun al lennegezh vrezhonek, ret eo skrivañ name:br = Strasburg ha n’eo ket Strasbourg (doare ofisiel), na Strässburg (doare alemaneg uhel) na Ströburi (doare elzasek), hag e vo lakaet name:br = Rijsel (izelvroeg) evit Lille, an daou o talvezout evit L’Île = An Enezenn).
P’eo ret lakaat an anvioù alamaneg en Elzaz-Loren, an anvioù okitanek en okitanva, anvioù euskareg en euskaregva, anvioù arpitanek en arpitanegva, anvioù korseg e Korsika, anvioù katalanek e Norzh-Katalonia, ne chomo da azazaat (pe get) nemet lec’hanvioù kavet en oilva (domani ar yezh oil), hanter ar c’hwec’hkogn dre vras.
2 Mammennoù
Ar vammenn gentañ eo roll anvioù kumunioù hag an diazoù roadennoù embannet gant
Ofis publik ar brezhoneg (
KerOfis ha
TermOfis). Kalz a batromoù a c’hell bezañ tennet diouto. Da skouer e kaver enni ar furmoù
Kasteller ha
Kastellan a zo mat evit treiñ
Châtel(l)ier ha
Châtillon a zo stank er gallegva. Memestra gant
Montreuil ou
Montoir(e) a ya da vezañ
Mousterel (ha
Moûtier a ya da v
Mouster ken aes ha tra).
Evit ar peurrest (komprenit an darn-vuiañ), ret eo bezañ barrek kenañ war al lec’hanvadurezh ha lenn kalz a oberennoù arbennig (sellit al levrlennadur a-is).
Darn lec’hanvioù ar gallegva a zeu eus ar galianeg latinaet kemmet o furmoù war-lerc’h ha posubl eo adkavout ar furm brezhoneg tost d’ar galianeg hag dezastum un emdroadur gwirheñvel-tre a-blom gant sonadoniezh ar brezhoneg.
Koulskoude ez eus un nebeud a anvioù ha ne vo ket diaes ober ganto : ur furm gallek simpl a zo ganto. Kas Villeneuve da vezañ Ar Gernevez pe Les Clos da vezañ Ar C’hlozioù a zo simpl awalc’h. Fort ha Rochefort a yelo da Roc’h p’emaint war un uhelenn kludet d’an aliesañ.
3 Reolennoù boas evit treuskrivañ al lec’hanvioù
Ar reolenn bennañ : doujañ dre vras d’ar reizhskrivadur peurunvan : Kerisbian —> Kerisbihan, Penhoat —> Penc’hoad, Pors Coz —> Ar Porzh kozh
- Miret e vez rannoù al lec’hanv asamblez d’an aliesañ, nemet ma vez kavet un anv-gwan d’an eil rann : Pengili, Kerwern, met (Coatsec’h)
- Staget e vez ar ger Ker gant an hini ar war e lerc’h ma’z int dispartiet : Ker guen > Kerwenn, Kerargaouyat > Kerargaouiad, met Meilh ar C’hoad (a c’hell bezañ troidigezh Moulin du Bois)
- Miret e vez ar gerioù-mell brezhonek kozh i pe beurvuiañ anezho (Kéridreuff > Keridreu)
- Adlakaat ar ger-mell pa santer eo bet lammet : Coat > Ar C’hoad ha Jardin d’Ahaut > Al Liorzh Uhelañ
4 Ar penrannoù indez-europek pe geltiek hag o emdroadurioù
Darn al lec’hanvioù o deus miret anv un den enno, darn reoù all hini un dra douaroniel pe gounezel, darn hini un elfenn relijiel hag all. Chom a ra anvioù ne c’heller ket kavout o orinoù pe ar furm lec’hel, met eo posubl eilañ ar furm ofisiel pe brezhonekaat anezho.
Evel m’en deus bet displeget a-feson gant al lec’hanvadurourien, al lec’hanvioù a vez kavet e Bro-C’hall o deus penrannoù raokkeltiek, keltiek (galianeg) ha latin.
un nebeud skouerioù : Bazouges > Basilica (latin), Beuvron, Brévenne, Bièvre < Bebr (galianeg evit avank), Bre(u)il < Brogilo (galianeg), Chailly, Chalais, Seille, Cheillé < Kal (rakkeltieg ?), Chambord, Chambourg < Cambo-ritu (galianeg evit Kammroud(our), Namps, Nan, Nans < Nant (galianeg pe rakkeltieg evit traonienn), Auroux, Loroux, Orouer, Ozoir < Oratorium (latin), Teil, Theil < Tliium (latin evit tilh).
5 Al lostgerioù galianek pe latin
E Breizh koulz hag en oilva e vez kavet stank lec’hanvioù ul lostger evel -ac, -ai, -aie, -ay, -aye, -é, -ey, -i, -iac, -y ganto. Un darn a zever eus al lostger latin evit merkañ ar berc’henniezh. *Saiacus a veze e kerzh Saius, deuet da vezañ Cé (Ponts-de), tost da Añje.
Dre vras eo posubl azazaat an anvioù-tud gant al lostger brezhonek -(i)eg. Sellit ouzh Rovelieg (OPAB) evit Romillé ha Romilly ha Marzhinieg a c’hell bezañ lakaet evit Martignac, Martigné pe Martigny.
Un hent all a zo evit al lec’hanvioù a denn d’un anv personel kozh : ober gant Ker + anv : Juigné (a zeu eus Juvenius) a c’hell bezañ troet gant Keryaouank en ur heuliañ talvoudegezh an anv latin. Memestra gant La Simonetière —> Kersimonig.
Darn all al lostgerioù meneget a-us a zo evit traezhennoù a-stroll (lostgerioù kreskiñ oc’h anv skiantel) hag e oa –etum e latin. Kavet e vet stank evit ar plant hag goloioù an douaroù : Boulaie = Bezvoed, Teillay = Tilhieg, Pérouse, Pér(r)ier = Ar Vaeneg.
Daveoù evit lec’hanvadurezh e Bro-C’hall
Longnon (Auguste), Les noms de lieu de la France, Paris, 1920-1929
Dauzat (Albert ), Les noms de lieux : origine et évolution, Paris, 1928-1951
Dauzat, Albert, La toponymie française, Paris, 1939
Vincent (Auguste), Toponymie de la France, Bruxelles, 1937
Rostaing (Charles), Les noms de lieux, Paris, 1945-1969 (Que-sais-je ? 176)
Dauzat (Albert), Rostaing (Charles), Dictionnaire étymologique des noms de lieux en France, Paris, 1963-1978
Nègre (Ernest), Toponymie générale de la France, Genève, 1990-1991, 3 vol.
Martin (Lenaig), Toponymie, microtoponymie : discours des gens en lien avec les noms de lieux, étude de la fluctuation de la frontière linguistique et du Pays d’à -bas…entre Basse et Haute Bretagne, DEA, Université de Rennes, 1997.
Lacroix (Jacques), les noms d’origine gauloise : La Gaule des combats, Paris, Errances, 2003
Gendron (Stéphane), L’origine des noms de lieux de France, Paris, 2003
Delamarre (Xavier), Dictionnaire de la langue gauloise, Paris, Errances, 2003
Favereau (Francis), Celticismes, Morlaix, Skol Vreizh, 2017